Rozwój zdolności i usprawnienie zarządzania Pienińskim Parkiem Narodowym przez wykup gruntów

W ostatnich tygodniach w ramach projektu „Rozwój zdolności i usprawnienie zarządzania Pienińskim Parkiem Narodowym przez wykup gruntów” (umowa nr FENX.01.05-IW.01-0080/24 dofinansowana ze środków europejskich) wykupiono z rąk prywatnych właścicieli już ponad 6 ha gruntów z zaplanowanych 8 ha. Zakup nastąpił na cele publiczne – nieodwołalną ochronę przyrody. 

W granicach parków narodowych znajdują się nie tylko grunty Skarbu Państwa, ale również grunty prywatne. W przypadku PPN stanowią one duży odsetek, bo około 40% powierzchni. Ich właściciele mogą je użytkować gospodarczo zgodnie z obowiązującymi przepisami. Taki stan rzeczy powoduje, że w wielu miejscach zwarte obszary objęte wyższym stopniem ochrony sąsiadują z licznymi wysepkami, na których gospodarze prowadzą prace leśne, głównie związane z pozyskaniem drewna. Często transport drewna odbywa się przez grunty Skarbu Państwa, co niesie ryzyko niszczenia szczególnie cennych przyrodniczo fragmentów PPN. Wspomniane wykupy są szansą na ograniczenie tych czynności, rozszerzenie działań ochronnych na kolejne obszary, a tym samym na powiększenie zwartych fragmentów wewnątrz granic Parku, na których ograniczana zostaje działalność człowieka.

Spośród zakupionych działek szczególnie cenną jest nieruchomość położona w kompleksie leśnym o lokalnej nazwie Pieninki. Kompleks stanowi enklawę gruntów prywatnych objętych ochroną krajobrazową, która otoczona jest gruntami Skarbu Państwa w użytkowaniu wieczystym PPN w ochronie ścisłej. Panującym tutaj zbiorowiskiem roślinnym jest buczyna karpacka z drzewostanem utworzonym głównie z jodły i buka, z płatami jaworzyny oraz bagienną olszyną górską. Z gatunków objętych ochroną ścisłą występują w tym miejscu: języcznik zwyczajny, paprotnik kolczysty i parzoch szerokolistny. Z listy gatunków objętych ochroną częściową zanotowano 16 gatunków roślin, głównie mszaków m.in. miecherę spłaszczoną oraz 3 gatunki grzybów wielkoowocnikowych. 

 Zakupione działki to przedłużenie jedynego korytarza ekologicznego łączącego bezpośrednio Pieniny z Beskidem Sądeckim. Starodrzew tu występujący oraz śródleśne skałki zapewniają odpowiednie warunki lęgowe dla kilku gatunków objętych ochroną ścisłą, takich jak dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł białogrzbiety, bocian czarny oraz puchacz, są także dogodne dla rysia. Właściciele nieruchomości od wielu lat nie pozyskiwali tam drewna, dlatego stało się ono siedliskiem dla gatunków żyjących na próchniejącym drewnie. Pozostawione w lesie jawory i buki dają możliwość utrzymania się gatunkom epifitycznym czyli roślinom żyjącym na korze drzew, takim jak parzoch szerokolistny, widlik podwójny lub gładysz paprociowaty, a ocienione wapienne skały stanowią optymalne siedlisko dla utrzymania się licznych gatunków naskalnych (grzebieniowiec piórkowaty, zwiślik wiciowy, języcznik zwyczajny lub gatunki rodzaju miechera). Ponadto zakupienie tego fragmentu Pienin dodatkowo wzmacnia ochronę obszaru źródliskowego Ociemnego Potoku.

Grupy docelowe. Projekt jest skierowany do ogółu społeczeństwa. Wykup jest uzasadniony ze względu na skomplikowaną strukturę własnościową gruntów na terenie PPN, która utrudnia, a w niektórych wypadkach wręcz uniemożliwia, prowadzenie skutecznej ochrony najcenniejszych gatunków i ekosystemów Parku (około 40% gruntów położonych na terenie PPN należy do innych właścicieli niż Skarb Państwa). Najbardziej newralgicznymi problemami są zarastanie nieużytkowanych łąk oraz zrywka drewna przez tereny objęte ochroną ścisłą. Jedynym sposobem ograniczenia niekorzystnych zmian jest wykupienie gruntu i wprowadzenie tam właściwych zabiegów ochronnych albo ochrony biernej. Wykup łąk umożliwi utrzymanie otwartych przestrzeni, na których możliwe będzie zachowanie specyficznych biotopów dla rzadkich i interesujących gatunków roślin i zwierząt, a tym samym zachowanie różnorodności gatunkowej na terenie Parku. Efektem dodatkowym utrzymania ekosystemów nieleśnych będzie zachowanie ich wysokich walorów krajobrazowych i widokowych, gdyż rozległe polany stwarzają możliwość obserwowania dalszych planów widokowych z okolicznymi masywami górskimi. Wykup terenów leśnych spowoduje zatrzymanie procesów przekształcania i zubażania tych ekosystemów przez ograniczenie gospodarki leśnej lub jej całkowite zaprzestanie. Aby zrealizować wykup gruntów musi być dobrowolna chęć sprzedaży nieruchomości prywatnej na rzecz PPN. Praktycznie co roku Park otrzymuje oferty sprzedaży gruntów a możliwość ich wykupu uzależniona jest od posiadanych środków finansowych. Dofinansowanie projektu ze środków europejskich daje możliwość zakupu konkretnych działek ewidencyjnych, których właściciele złożyli oferty sprzedaży.

Cele projektu. Projekt jest kontynuacją wieloletniego programu wykupu gruntów prowadzonego 
w Pienińskim Parku Narodowym. Działania przewidziane w projekcie będą realizowane na obszarach ochrony krajobrazowej i są jednocześnie wypełnieniem obowiązków Pienińskiego Parku Narodowego ujętych w Planie ochrony PPN (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Pienińskiego Parku Narodowego – Dz.U. z 2014 r. poz. 1010). 
Zgodnie z Planem ochrony Parku działania na obszarach ochrony krajobrazowej obejmują w szczególności ochronę zbiorowisk o szczególnym znaczeniu, przez systematyczny wykup gruntów. 
Wykup gruntów będzie miał wpływ na ochronę przedmiotów ochrony w obszarze Natura 2000 Pieniny, w tym: gatunku priorytetowego z załącznika II oraz siedlisk priorytetowych z załącznika I dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (wilk*, Lasy Tilio-Acerion na stromych zboczach, piargach i urwiskach (9180*), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe i olsy źródliskowe (91E0*)), gatunków z załącznika II i IV dyrektywy Rady 92/43/EWG (ryś, bóbr, wilk), gatunków z załącznika I dyrektywy Rady 2009/147/WE (bocian czarny, orlik krzykliwy, derkacz, puchacz, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, gąsiorek), gatunków objętych w Polsce ochroną ścisłą (wilk, ryś, bocian czarny, orlik krzykliwy, derkacz, puchacz, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, gąsiorek, języcznik zwyczajny, paprotnik kolczysty, parzoch szerokolistny), lub objętych ochroną częściową (bóbr, smardz wyniosły, piestrzenica wzniesiona, wilgotnica włoska, wilgotnica ozdobna, soplówka bukowa, zwiślik maczugowaty, zwiślik wiciowy, grzebieniowiec piórkowaty, widłoząb miotłowy, dzióbkowiec Zetterstedta, miedzik płaski, gładysz paprociowaty, gajnik lśniący, widlik podwójny, miechera Bessera, miechera spłaszczona, miechera kędzierzawa, nowellia krzywolistna, skosatka zanokcicowata, tujowiec tamaryszkowaty), gatunków wpisanych do Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Kręgowce (dzięcioł trójpalczasty-VU), na Czerwoną listę ptaków Polski (derkacz-VU, puchacz-NT, dzięcioł trójpalczasty-NT), Czerwoną listę wątrobowców i glewików (widlik podwójny).
Wykupione zostaną grunty z nieleśnymi siedliskami przyrodniczymi (łąki kod siedliska 6520) oraz żyzne buczyny (9130), ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero- -Fagenion) (9150), jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach (9180*), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe i olsy źródliskowe (91E0*). W trakcie realizacji projektu wykupionych zostanie 8,6254 ha gruntów.